Türkiye, Demokrat Parti'nin (DP) 1950 yılında iktidara gelmesiyle siyasi ve sosyal anlamda önemli bir dönüşüm geçirirken, yürütülen mali politikalar sayesinde ekonomide de önemli kalkınma hamlelerine imza atıldı.
İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle yaşanan gelişmeler, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de siyasi ve ekonomik değişikliklere yol açtı.
Hükümet, kendisine 50 dönümün üzerindeki toprakları yeniden dağıtma yetkisi veren Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'nu TBMM'den geçirdi. Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) ayrılarak DP'yi kuracak grup da bu aşamada şekillendi. DP, Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından 7 Ocak 1946'da kuruldu.
ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARINI DA TEŞVİK ETMEK ÖN PLANDA
Siyasi açıdan muhafazakar, ekonomi politikaları açısından ise liberal bir çizgiyi benimseyen, özel sektör yatırımlarını da teşvik etmeyi ön planda tutan DP, 4 yıllık muhalefet dönemi sonrasında 14 Mayıs 1950'deki genel seçimle iktidara geldi. DP, yüzde 55,2 oy alarak önemli bir başarı sağlarken, başarısını 1954 ve 1957 genel seçimlerinde de tekrarladı.
KARA YOLU YATIRIMLARINDA BÜYÜK ATILIM
Adnan Menderes'in başbakanlığındaki DP hükümetleri döneminde birçok altyapı, ulaştırma, enerji ve reel sektör yatırımı hayata geçirildi.
Bu dönemde yıllık ortalama yüzde 7.8 büyüyen Türkiye, birçok fabrika, sulama barajı, termik santral, liman, havalimanı yatırımına kavuşurken, hala varlığını sürdüren çok sayıda kamu iktisadi kuruluşu da faaliyete başladı.
KARA YOLU TAŞIMACILIĞI ÖNEM KAZANDI
En önemli atılımlardan bazıları ulaştırma alanında gerçekleştirildi. ABD'nin Marshall Planı ve gelişmeye başlayan otomotiv sanayisinin desteği alınarak kara yolu taşımacılığına büyük önem verildi. Bunun sonucunda 1950-1960 döneminde 14 bin kilometrelik kara yolu yapıldı.
Bu dönemde demir yolları devlet sektörün idaresindeyken, kara yolları üzerindeki ulaşımda ise öncü özel sektör ve yerel girişimcilere ait oldu.
LİMANLAR, BARAJLAR, FABRİKALAR KURULDU
DP dönemi, kara yolu dışındaki ulaştırma, altyapı ve reel sektör yatırımları açısından da “altın yıllar” olarak tarihe geçti.
Bu dönemde 11 liman, 5 havalimanı, 8 sulama barajı, 5 termik santral, 18 HES'li baraj, 8 bin kilometre enerji nakil hattı, 3 petrol rafinerisi, 13 şeker fabrikası, 19 çimento fabrikası, 82 hububat silosu, 88 büyük ölçekli fabrika, 4 bin 576 kilometre asfalt yol, 30 bin kilometre köy yolu yapıldı. 27 Nisan 1960'da Mersin Limanı, Seyhan, Elmalılı, Sarıyar, Demirköprü ve Hirfanlı baraj ve hidroelektrik santralleri ile Tunçbilek Elektrik Santrali de bu dönemde faaliyete başladı.
Bütün bunların yanı sıra birçok ilde şeker ve çimento fabrikaları, İzmit'te 3 kağıt fabrikası, Ereğli Bez Fabrikası, İstanbul Tuzla Jeep Montaj Fabrikası söz konusu yatırımlar arasında yer aldı.
BULVAR VE CADDELER AÇILDI
Ayrıca 1957 seçimlerinden sonra İstanbul'da imar çalışmalarına ağırlık verilirken, Barbaros Bulvarı, Büyükdere, Vatan ve Millet caddeleri ile Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 otoyolu) bu dönemde açıldı.
DP döneminde özellikle sanayi kesiminin ihtiyacı olan elektrik üretiminde büyük artış gözlendi. Bu kapsamda 1950 yılına kadar tüm elektrik santrallerinin yıllık enerji üretimi 737 milyon kilovatsaat iken 1960 yılı itibariyle üretim 3 milyon 610 bin kilovatsaate ulaştı.
ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI ŞAHLANDI
DP'nin kendisinden önceki döneme göre ayrılan yanlarından biri de özel sektöre verdiği önem olurken, Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu (1953) ile Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu (1954) kabul edildi.
Özel sektörün teşvik edilmesiyle bu kesimin yaptığı yatırımların tutarı 1949-1957 döneminde 484 milyon liradan 3,6 milyar liraya, devlet yatırımları da 476 milyon liradan 2 milyar liraya yükseldi.
İŞ YERİ SAYISI VE ÜRETİM ARTTI
Aynı dönemde iş yeri sayısı 22 bin 916'dan 72 bin 805'e, işçi sayısı 223 bin 429'dan 582 bin 52'ye, özel sektör üretimi 2.6 milyar liradan 18.5 milyar liraya, kamu kesimi üretimi de 1.1 milyar liradan 3.4 milyar liraya ulaştı.
Tarıma dayalı büyümenin ön plana çıktığı bu dönemde traktör, traktör pulluğu ve diğer alet ve makinelerin sayısı ve ekilebilir alanların oranında da ciddi düzeyde artış görüldü.
DIŞ TİCARET YÜKSELDİ
Ayrıca dış ticaret, dalgalı bir seyir izlemesine karşın genel olarak artış gösterdi. İhracat, 1950-1960 döneminde 263.4 milyon dolardan 320.7 milyon dolara, ithalat da 285.7 milyon dolardan 468.2 milyon dolara ulaştı.
BİRÇOK KAMU VE ÖZEL SEKTÖR KURULUŞU FAALİYETE BAŞLADI
DP döneminde birçok yeni kamu iktisadi teşebbüsü kurulurken, daha önce faaliyete geçen bazı kuruluşlar da KİT kapsamına alındı. Ayrıca 100'ün üzerinde sanayi kuruluşu bu dönemde hizmete girdi.
Bugünkü adı Et ve Süt Kurumu olan Et ve Balık Kurumu (1952), Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) (1954), Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü (1954), Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları (SEKA) (1955), Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) (1957), Devlet Malzeme Ofisi (DMO) (1954), Denizcilik Bankası (1951), Türkiye Demir-Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü (1955), Toprak İskan İşleri Genel Müdürlüğü (1950), Ereğli Demir Çelik Fabrikası (1960) kurulurken, PTT ve TCDD de 1953'te KİT kapsamına dahil edildi.
Bu dönemde ihtiyaca cevap verecek düzeyde gübre üretiminin olmaması ve ithal edilmesi nedeniyle 6 Kasım 1952'de Gübre Fabrikaları Türk A.Ş. (GÜBRETAŞ) kurulması kararı alınırken, şirket resmi olarak 1953'te faaliyete geçti.
Türkiye Emlak Kredi Bankası tarafından 1957 yılında temeli atılan Türkiye'de uygulanmış ilk uydu kent projelerinden İstanbul-Bakırköy'deki Ataköy projesi Adnan Menderes dönemindeki önemli icraatlar arasındaki yerini aldı.
BANKNOTLARI YURT İÇİNDE BASILDI
1930'ların sonlarında başlatılan ancak İkinci Dünya Savaşı nedeniyle aksayan Banknot Matbaasının kurulması süreci 1951 yılında yeniden hayata geçirildi. Ankara'da 1958 yılında Banknot Matbaası kurularak, ilk banknotların Birleşik Krallık'ta basılmaya başlanmasından 120 yıl sonra Türkiye Cumhuriyeti banknotlarının yurt içinde basılması sağlandı.